Amsterdam, van bezet naar bevrijd
€ 49,50
Amsterdam, van bezet naar bevrijd
Amsterdam, from occupation to liberation
Oorlogszon het verleden is elders
Wacht maar, na de oorlog komen de Russen. Die zijn nog erger dan de Moffen, ze slaan een ijzeren haak door je nek en daar word je aan opgehangen!‘
Een ontstellende tijding, zo maar onder het spelen door een vriendje gebracht.
Mijn eerste 'waar ik was’-herinnering, op de even zijde van de Zwanenburgwal, uitzicht biedend op Waterlooplein en Lange Houtstraat. Die Russen waren dus niet iets om op te gaan zitten wachten, maar gelukkig bleek het ventje verkeerd ingelicht en kregen we in plaats daarvan Canadezen. Die hadden wel wat anders aan hun hoofd.
Philip Mechanicus
Maar nog voor de geallieerden hun triomfantelijke intocht hielden, waren de BS'ers er: de Binnenlandse Strijdkrachten, die onmiddellijk begonnen met het gevangen nemen van NSB'ers en andere collaborateurs.
Op een onwaarschijnlijk duidelijke foto van Ad Windig zie je hoe ordelijk en keurig dat toeging. Een kleine parade loopt in rustige pas over het zacht glooiende plaveisel van de Oudezijds Achterburgwal. In het midden twee gevangenen, door vier geweren en een pistool geïsoleerd van de nieuwe bevrijde buitenwereld. Verderop bij het Rusland dralen nog de belangstellenden die getuige zijn geweest van het kernmoment: arrestatie en fouillering. Er zijn vrij veel mensen te zien, maar toch hangt er, wellicht door het bijna rimpelloze water, stilte op de gracht. In het kielzog van de processie zwermen als bromvliegen nog twee schriele padvinders en, aan de wallekant uiteraard, een afschuwelijk zeeverkennertje.
Een pagina in het boek Amsterdam, van bezet naar bevrijd, waarin een keuze uit de foto’s die Windig in het laatste oorlogsjaar en na de bevrijding maakte.
‘Op initiatief van Fritz Kahlenberg vormde zich in het laatste jaar van de oorlog een groep van fotografen, vaklieden en amateurs, met het doel de gevolgen van de bezetting fotografisch vast te leggen. Daar fotograferen door den bezetter verboden was, werkten de leden van de ze groep, 'De Ondergedoken Camera’ geheten, onder de moeilijkst denkbare omstandigheden zonder elkaar te kennen. (…) De medewerkers hadden hun toestel in boodschappen- of acte tassen of onder hun jas verborgen, maar ergens bevond zich wel een gaatje waar de lens door heen kon gluren. Vooral de vrouwen, schijnbaar slechts met hun gedachten bij voedselproblemen, bewezen hierbij onschatbare diensten. De resultaten van hun werk, enige duizenden foto grafische documenten, werden reeds twee weken na de bevrijding voor het Nederlandse publiek tentoongesteld.‘
Deze tekst staat voor in het boek Amsterdam tijdens de hongerwinter, direct na de oorlog verschenen bij uitgeverij Contact in samenwerking met De Bezige Bij. Het is een prachtig en gruwelijk boek. In ongeveer honderd foto’s, met een begeleidende tekst van Max Nord, wordt de meest ellendige periode in de geschiedenis van de stad en het afschuwelijke lot van de geteisterde bevolking getoond. De meeste beelden in het grauwe gamma van het mooie oude koper diepdruk procedé zijn van Emmy Andriesse, Charles Breyer, Marius Meyboom, Cas Oorthuys, Krijn Taconis en Ad Windig. Samen vervaardigden ze een indrukwekkend document. Of hoe je het verder ook wilt noemen: getuigenis, bewijsstuk of visueel monument.
Veel foto’s in het boek van Windig geven het oudste deel van de stad weer, de omgeving niet ver van het Waterlooplein zowel als de Burgwallen. Dimensies en details, licht en schaduw daarvan, behoren tot mijn eerste indrukken. Bij het bekijken van de wrange voorstellingen uit de omgeving van mijn vroegste jeugd kreeg ik de neiging om met het boek onder de arm diezelfde plaatsen weer op te zoeken om te kijken hoe de puien en winkelramen er nu uitzien, of je de blauwe stoepen en straatstenen nog terug kan vinden. Maar ook om een foto van de voedseluitreiking bij de gaarkeuken af te speuren of er grote mensen of kinderen op voorkomen die je misschien hebt gekend. Mijnheer Walvis van de Raamgracht, of klas genoot Wolly Korper, die naar vanille rook omdat zijn vader daarmee de geur van de zuurkraam en pekelaugurken in het pakhuis maskeerde. Ten slotte dacht ik werkelijk tussen een dichte rij wachtenden voor bakkerij Niemöller in de Damstraat het gezicht van mijn moeder tegen te komen. Het zou best kunnen, net zoals ik op foto’s van de onschuldige kleine 'zwarthandelaars’ op de Zeedijk een zoon en dochter van mijn buurman ontdekte.
Ad Windig
ISBN: 9789074271356
Bindwijze: Hardcover
100 blz.